Splątanie jako efekt uboczny stosowania buprenorfiny - co powinna wiedzieć rodzina pacjenta?

Stosowanie leków opioidowych, w tym buprenorfiny, może wiązać się z wystąpieniem działań niepożądanych, które czasem budzą niepokój zarówno u pacjentów, jak i ich rodzin. Jednym z takich efektów ubocznych jest splątanie. Poniższy artykuł wyjaśnia, czym jest splątanie występujące podczas terapii buprenorfiną, jak je rozpoznać, jak się zachować, gdy wystąpi u bliskiej osoby oraz przedstawia profil bezpieczeństwa buprenorfiny na tle innych leków opioidowych.

Czym jest buprenorfina i jak działa?

Buprenorfina to syntetyczny lek opioidowy, który jest pochodną tebainy. Działa jako agonista receptora opioidowego μ (mi) i nocyceptynowego oraz antagonista receptora opioidowego δ (delta) i κ (kappa). Jej wyjątkowość polega na tym, że jest częściowym agonistą receptora μ, co przekłada się na specyficzny profil bezpieczeństwa.

Lek ten jest dostępny w różnych postaciach, w tym jako tabletki podjęzykowe oraz plastry transdermalne. Szczególnie popularna jest forma transdermalna, gdzie buprenorfina jest wchłaniana poprzez skórę z systemu matrycy adhezyjnej. Po aplikacji plastra stężenie minimalne skuteczne w osoczu występuje po 12 do 24 godzinach, a czas działania przeciwbólowego wynosi kilkadziesiąt godzin.

Profil bezpieczeństwa buprenorfiny na tle innych opioidów

Buprenorfina wyróżnia się wśród innych opioidów korzystnym profilem bezpieczeństwa, co czyni ją wartościową opcją terapeutyczną w leczeniu bólu:

Zalety buprenorfiny:

1. Niewielkie ryzyko depresji oddechowej - w przeciwieństwie do innych opioidów, buprenorfina wykazuje efekt pułapowy dla depresji oddechowej, co czyni ją jednym z najbezpieczniejszych opioidów stosowanych klinicznie.

2. Rzadsze występowanie zaparć - zaparcia po buprenorfinie występują rzadziej (1-5%) niż po czystych agonistach receptora μ.

3. Brak działania proarytmogennego - nie powoduje zaburzeń rytmu serca, co jest istotne u pacjentów z chorobami kardiologicznymi.

4. Brak działania immunosupresyjnego - nie hamuje układu immunologicznego, co jest szczególnie ważne przy leczeniu pacjentów onkologicznych.

5. Brak hamowania przysadki - jako jedyny opioid nie wywołuje zahamowania przysadki, dzięki czemu nie obserwuje się hipogonadyzmu poopioidowego.

6. Właściwości farmakokinetyczne - nie wymaga redukcji dawki u pacjentów starszych, z niewydolnością nerek oraz dializowanych, co ułatwia ustalanie schematów dawkowania.

7. Minimalne interakcje lekowe - brak istotnych klinicznie interakcji farmakokinetycznych, co jest szczególnie ważne dla pacjentów przyjmujących wiele leków.

Działania niepożądane:

Mimo korzystnego profilu bezpieczeństwa, buprenorfina, podobnie jak każdy opioid, może powodować działania niepożądane, takie jak:

• Wymioty, zaparcia

• Duszność

• Zawroty i bóle głowy

• Obrzęki, uczucie zmęczenia

• Niezbyt często - splątanie, zaburzenia snu

W przypadku stosowania plastrów transdermalnych mogą wystąpić miejscowe reakcje skórne, takie jak rumień czy świąd, najczęściej o umiarkowanym nasileniu i przemijającym charakterze.

Czym jest splątanie i jak się objawia?

Splątanie (inaczej: stan splątania, zespół splątaniowy, dezorientacja, amencja) to jakościowe zaburzenie świadomości i przejaw dysfunkcji mózgu. Nie jest chorobą samo w sobie, ale może być objawem wielu różnych stanów.

Objawy splątania obejmują:

• Pacjent wydaje się przytomny, ale jego myślenie i działania są niezborne i chaotyczne

• Mówienie bez sensu

• Zachowanie nieadekwatne i dziwaczne

• Dezorientacja co do czasu, miejsca i własnej osoby

• Trudności z koncentracją i utrzymaniem uwagi

• Zaburzenia pamięci

• Niespójność myślenia

• Zaburzenia postrzegania (halucynacje, złudzenia)36

Dlaczego splątanie budzi niepokój u rodziny pacjenta?

Splątanie może być bardzo niepokojącym doświadczeniem dla rodziny pacjenta z kilku powodów:

1. Nagła zmiana zachowania - bliska osoba nagle zaczyna zachowywać się inaczej niż zwykle, co może być trudne do zrozumienia i zaakceptowania.

2. Brak komunikacji - pacjent w stanie splątania ma trudności z jasnym komunikowaniem się, co utrudnia zrozumienie jego potrzeb i udzielenie odpowiedniej pomocy.

3. Nieprzewidywalność - zachowanie osoby w stanie splątania może być nieprzewidywalne, co wywołuje niepewność i lęk u opiekunów.

4. Skojarzenie z poważnymi schorzeniami - splątanie kojarzy się często z poważnymi chorobami neurologicznymi, co może wywoływać strach o stan zdrowia pacjenta i jego rokowania.

Splątanie jako efekt uboczny buprenorfiny

Splątanie może wystąpić jako działanie niepożądane podczas stosowania buprenorfiny, chociaż zdarza się to niezbyt często. Warto zauważyć, że splątanie chorego może pojawić się nawet 3–4 tygodnie po rozpoczęciu leczenia buprenorfiną, co może utrudniać rozpoznanie związku przyczynowo-skutkowego8.

Mechanizm powstawania splątania przy stosowaniu opioidów, w tym buprenorfiny, związany jest z ich wpływem na ośrodkowy układ nerwowy. Opioidy zmieniają przewodnictwo nerwowe, co może prowadzić do zaburzeń funkcji poznawczych i świadomości, szczególnie u osób starszych lub wrażliwych na działanie tych leków58.

Jak pomóc pacjentowi w stanie splątania?

Gdy u bliskiej osoby przyjmującej buprenorfinę pojawi się splątanie, rodzina może podjąć następujące działania:

1. Zapewnienie bezpieczeństwa i komfortu:

• Usuń potencjalne zagrożenia z otoczenia pacjenta

• Zapewnij spokojne, ciche i dobrze oświetlone (ale nie jaskrawe) otoczenie

• Utrzymuj stałą temperaturę w pomieszczeniu

• Zadbaj o wygodne miejsce do odpoczynku

2. Właściwa komunikacja:

• Mów spokojnie, wyraźnie i prostymi zdaniami

• Przedstawiaj się za każdym razem, gdy wchodzisz do pokoju

• Informuj pacjenta o tym, co się dzieje i co zamierzasz zrobić

• Unikaj dyskusji i nie próbuj przekonywać pacjenta, że jego postrzeganie jest nieprawidłowe

• Zadawaj proste pytania, na które można odpowiedzieć "tak" lub "nie"

3. Wsparcie orientacji:

• Umieść w pokoju zegar i kalendarz

• Regularnie przypominaj pacjentowi, gdzie się znajduje, jaki jest dzień i pora dnia

• Zachowaj rutynę dnia, która pomoże w orientacji czasowej

4. Kontakt z lekarzem:

• Poinformuj lekarza o wystąpieniu splątania

• Nie modyfikuj samodzielnie dawki leku

• Stosuj się do zaleceń medycznych

Kiedy splątanie powinno ustąpić?

Splątanie związane ze stosowaniem buprenorfiny ma zazwyczaj charakter przejściowy. U większości pacjentów ustępuje ono wraz z rozwojem tolerancji na działania uboczne leku. Proces ten może trwać od kilku dni do kilku tygodni, w zależności od indywidualnych predyspozycji pacjenta.

Jeśli jednak splątanie:

• Utrzymuje się długo

• Ma ciężki przebieg

• Towarzyszy mu gorączka, silny ból głowy lub inne niepokojące objawy

• Znacząco pogarsza jakość życia pacjenta

należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, który może rozważyć modyfikację dawki, zmianę leku lub włączenie dodatkowego leczenia łagodzącego objawy.

Podsumowanie

Buprenorfina jest wartościowym lekiem opioidowym o korzystnym profilu bezpieczeństwa w porównaniu do innych opioidów. Chociaż może powodować splątanie jako działanie niepożądane, jest to zwykle stan przejściowy, który ustępuje wraz z rozwojem tolerancji na lek.

Dla rodziny pacjenta najważniejsze jest zapewnienie bezpieczeństwa, spokoju i komfortu osobie doświadczającej splątania oraz utrzymywanie kontaktu z lekarzem prowadzącym. Zrozumienie natury tego stanu i wiedza, jak się zachować, znacznie ułatwia opiekę nad pacjentem i zmniejsza stres związany z tą sytuacją.

Pamiętajmy, że właściwe leczenie bólu jest niezwykle ważne dla jakości życia pacjenta, a tymczasowe działania niepożądane nie powinny być powodem do rezygnacji z terapii, lecz raczej sygnałem do konsultacji z lekarzem w celu optymalizacji leczenia.

Opracowano na podstawie

• SAMHSA. What is Buprenorphine? Side Effects, Treatment & Use. Dostępne pod adresem: https://www.samhsa.gov/substance-use/treatment/options/buprenorphine